“Van een afstand zie ik haar poging een leerling enthousiast te maken voor een vegetarische schijf. Hij lijkt niet overtuigd, stemt toe en laat het vegetarisch alternatief op zijn bord schuiven.” (Kunskapsskolan Täby, april 2018)
Een van de vele voorbeelden hoe bewust er op de Scandinavische scholen die wij bezochten omgegaan wordt met voeding. Op de meeste grote scholen wordt er tussen de middag gezorgd voor een warme maaltijd. En daarbij ook altijd minstens één vegetarisch alternatief. Soms zelfs glutenvrij, lactosevrij of halal. Ook daar is een potje voor ‘bereid’.
Het wakkert mijn enthousiasme over gezond eten aan en ik voel me gesteund in het idee dat gezond eten bij kan dragen in de ontwikkeling en ook het leerproces van opgroeiende kinderen. Ondanks dat ik daar zelf geen (wetenschappelijk) onderzoek naar heb gedaan weet ik dat er bijvoorbeeld voedingsmiddelen zijn die helpen om de concentratie te versterken en omgekeerd dat het ook zou kunnen zijn dat voeding voor een verminderde concentratie kan zorgen!?
De lunchpauze en de maaltijd die gegeten wordt maakt op iedere school die we bezochten een belangrijk deel uit van de dag! Leerlingen kijken er vaak zelfs naar uit. “Wat eten we vandaag,” is een vaak gestelde vraag aan het begin van de ochtend. Een moment om met elkaar, de klas, vrienden/vriendinnen en soms met de leerkracht erbij, bij te praten. Een voedzame break van een schooldag. Ont- en opladen voor de tweede helft.
Omdat er op iedere school toch steeds verschillen waren en deze ook meestal tekenend zijn voor het schoolsysteem, kan ik niet anders dan het voor iedere school te beschrijven.
We waren verrast in Schleswig (DL)! Om 12 uur zagen we dat met de bel ging een rolluik werd opengeschoven en de studenten in een rij hun warme maaltijd afhaalden. Zijn er in Nederland scholen die dit doen? We kennen dit niet in ons land. Met de kou en de sneeuw buiten leek het me een goed idee om ook zelf een warme maaltijd te nuttigen. Dus we aten die week twee keer per dag warm.
Ook voor drinken is ‘gezorgd’ in school. Op centrale plekken waren watertapjes te vinden. Om daar zelf je eigen waterfles te vullen. Met plat of bruisend water. Onze kinderen blij! Want naast dat zij sowieso veel water drinken hadden zij nu ook een keuze voor bruisend water.‘Prik’!
Op de kleine scholen in Arrild en Tønder (DK), de zogenaamde Privateskolen die we bezochten met in dit geval minder dan 100 leerlingen, is er geen warme maaltijd. Leerlingen nemen hier, net als in Nederland, hun eigen lunchbox mee naar school. Goed en gezond gevuld, dat wel: Met donker roggebrood, fruit, kaas, vlees, stukjes groenten. De school zorgt, naast de watertapjes, dat er ieder dag aanbod is van vers fruit. Een mand of kist in de gang van de school. Vrij om te pakken.
Ook de grote en zogenaamde Folkeskole ‘Holluf Pile Skole’ in Odense (DK) biedt geen warme maaltijd. Wel is er een catering aanwezig die wordt gerund samen met leerlingen. Broodjes zijn er te verkrijgen, op sommige dagen snacks. Iedere dag is er een uitgebreide saladebar waar voor een klein bedrag een salade naar wens samengesteld kan worden. Verantwoordelijkheid nemen en samenwerken zijn hier extra aandachtspunten voor de leerlingen die ‘dienst’ hebben. Ook leerlingen uit ‘Pile Huset’, een aparte klas binnen de school waar leerlingen met leer- en sociale problemen (special needs) onderwijs volgen, hebben een taak in de catering. Voor hen is dit één van de stappen om te integreren binnen de reguliere school. Ze zijn zichtbaar, onderdeel en vinden naar hun mogelijkheden een plek in een reguliere klas binnen de school.
Voor het eerst zien we ook een automaat in de school. De 8e en 9e klassen, die in één van de vele vleugels van het gebouw gehuisvest zijn, hebben een automaat op de gang staan. Het blijkt ook de enige automaat die we op alle scholen in Denemarken en Zweden zijn tegengekomen. De automaat was overigens gevuld met flesjes water, al dan niet met een smaakje en bakjes yoghurt. Geen suikergoed of frisdrank. Toch bleef het groepje laatstejaars, dat ons een rondleiding door de school gaven, vol trots stilstaan bij de automaat. Belangrijk genoeg ondanks de gezonde keus, zo communiceert hun trots. Is het de autonomie; het maken zelfstandige keuzes!?
Binnen de Copenhagen International School zagen we opnieuw de keus van een warme maaltijd. En hoe!? Duurzaamheid als centraal thema! Leerlingen betalen op CIS voor een warme maaltijd tussen de middag. Om verspilling tegen te gaan, betaal je voor wat je eet. Je bord wordt bij de kassa gewogen en met een pasje rekenen de leerlingen af. De hoeveelheid aan eten wordt geregistreerd. Handig voor jezelf, om te weten wat het kost, maar ook ouders hebben zicht op wat hun kind(eren) tijdens schooltijd nuttigen. Heb je toch nog wat laten liggen op je bord dan worden deze etensresten verzameld. In een aparte bak wordt het verzamelde eten later verwerkt tot biogas.
De catering die deze maaltijden, dranken, broodjes en snacks aanbiedt, Simply Cooking, zorgt voor een uitgebalanceerd aanbod. Met de ‘meatless Mondays’ proberen zij leerlingen bewust te maken dat ook een vegetarische maaltijd smaakvol, gezond en vullend kan zijn en kan zijn en bovendien beter voor het milieu dan het eten van vlees. Productie van vlees zorgt wereldwijd voor het toenemen van het broeikaseffect, zo wordt ook vermeld op de website van de catering. Snoep zoals dat vaak in de Nederlandse kantines van scholen aangeboden wordt, hebben we dus ook hier niet aangetroffen. Een suikervrije koek of een smoothie zijn de enige tussendoortjes die op deze school verkrijgbaar zijn.
Het contrast tekent zich af als we participeren tijdens de warme lunch op Åsedaskolan, een school op het platteland van Zweden. Een school met kinderen uit de omliggende dorpen en met zo’n 30%-40% kinderen uit gezinnen gevlucht voor moeilijkheden in hun eigen land, Afghanistan, Syrië of Somalië. Kinderen gevlucht met het hele gezin en soms zelfs zonder ouders. Het aangeboden eten is geen vetpot, in vergelijking met CIS, maar het is wel gratis. Sterker, de uit de gemeente gefinancierde school weet dat veel kinderen het thuis niet breed hebben en zo heeft iedere leerling wel de mogelijkheid om tussen de middag te eten.
Ook is de lunch goed georganiseerd. Per klas wordt er op het ingeroosterde moment gegeten. In de hal voor de eetzaal worden de handen gewassen en daarna stellen de kinderen zich op in twee rijen om zo met bord langs het buffet te lopen. Leerlingen mogen dan zelf opscheppen uit de bakken rauwkost, aardappels -al dan niet in de pureevorm- en vlees. Tomaten, komkommer en sla worden wat wij zien doorgaans overgeslagen. Al lijken sommige kinderen een afspraak te hebben om ook groenten op te scheppen en nemen een schijfje komkommer of reepje ijsbergsla. Meestal wordt er een bord met aardappels en vlees, inclusief een klodder tomatenketchup die bij iedere maaltijd te verkrijgen is. Voor kinderen met een bepaald dieet staat er in de hoek van de eetzaal hun maaltijd klaar.
Eerder, zo is ons verteld, werd er een te veel aan eten opgeschept en weggegooid. Om de leerlingen bewust te maken van en te stimuleren om verspilling tegen te gaan wordt iedere dag op een bord bij de afvalbakken genoteerd welk gewicht aan eten er de dag daarvoor in is gegooid. Maar als we het fenomeen en de leerlingen observeren zien we dat toch regelmatig al het opgeschepte eten in de bakken wordt geschoven. Ook onze zoon Jonah is duidelijk: “Er zijn veel kinderen die niets eten!?” De vraag is of het enig effect heeft.
Het idee een stuk te schrijven over het schoolvoedsel ontvouwde zich tijdens ons bezoek aan Kunskapsskolan Täby, een suburban van Stockholm. Daar was de keuken zo open dat we daar een direct een fijn contact hadden met Birgitta en Vanie , de twee medewerksters van de schoolkantine. We konden onze eerdere ervaringen en de ervaringen hier delen en samen beschouwen.
De rector van de school bood ons aan dagelijks gebruik te maken van de gratis lunch. Dus om 10.45 uur tijdens de lunchtijd van de klassen 4 en 5, schoven wij ook mee aan. En ook hier een buffet. Zelf (leren) opscheppen. Op de post-its voor of boven de verschillende bakken met voedsel staat hoeveel aardappelen, vlees of vleesvervangers er per persoon opgeschept mocht worden. De variatie aan groenten en salades waren vrij te nemen. Het voedsel was veelal ekologisch met veel variatie. En iedere dag wat anders: Wraps gevuld met bonen, maaltijdsoep met brood, een rijstschotel, …
De rol van Birgitta en Vanie in de keuken wordt misschien wel onderschat. Op een positieve manier proberen zij leerlingen bewust maken van wat het aanbod is. En ze zagen er vanuit hun aanwezigheid er op toe dat leerlingen gevarieerd opscheppen. En ook hier wordt er rekening gehouden met leerlingen die een speciaal dieet (moeten) volgen. In de keuken die normaal gesproken niet open is voor leerlingen, staan naast de kannen met koffie de maaltijden voor leerlingen die gluten- , lactose- en/of suikervrij eten.
Met het dromen over een eigen school zou eten zeker een belangrijk onderdeel zijn van de schooldag. Het is een kans die je eigenlijk niet voorbij mag laten gaan. Naast het saamhorigheidsgevoel leren de leerlingen en studenten ook veel over voeding. Bewust maken van en over keuzes die ze hebben, om gezond en/of ongezond te eten. Maar ook wat voeding met je kan doen. Zowel fysiek als mentaal.
Het ermee beginnen zou op veel scholen al met een minimale ingreep kunnen starten: Watertaps de school in en kinderen die verantwoordelijkheid dragen over hun eigen fles/beker. Snoep- en frisdrankautomaten eruit, of er gezonde dingen instoppen. En ja, een aantal leerlingen zal na schooltijd de keuze maken om energiedrank en/of chips te nuttigen. Dat is dan een keuze van leerlingen en de verantwoordelijkheid van ouders. Want, ook ouders hebben een essentiële rol en taak hun kind(eren) bewust te maken van de keuzes die je wel/niet maakt op het gebied van voeding.
In de tijd dat de kinderen op school zijn kunnen wij, als school, een voorbeeld voor hen zijn. Een cultuur creëren. Kinderen inspireren, kennis laten maken met, uitdagen, begeleiden en opVOEDEN!
Leave a Reply